SOWA OPAC : Miejska Biblioteka Publiczna im. Księcia Ludwika I w Brzegu Katalog księgozbioru

51 wyników

Brak okładki

Książka

W koszyku

Czerwona Królowa : płeć a ewolucja natury ludzkiej / Matt Ridley ; przełożyli Józef J. Bujarski, Alexandra Milos. - Poznań : Dom Wydawniczy "Rebis", 1999. - 429, [1] strona ; 20 cm.

(Nowe Horyzonty)

Autor

Ridley Matt (1958- ) Bujarski Józef Julian (1948- ) Milos Alexandra

Forma i typ

Książki Publikacje naukowe

Temat

Ewolucja Płeć

Symbol UKD: 575.8 573.7

Tytuł oryginału : Red Queen : sex and evolution of human nature, 1993

Czerwona Królowa – której tytuł nawiązuje do postaci wykreowanej przez Lewisa Carrolla, a dziś jest nazwą jednej z teorii ewolucyjnych – to błyskotliwe podsumowanie naukowych dyskusji na temat ewolucji i płci oraz nieustannego konfliktu pierwiastka męskiego i żeńskiego. Matt Ridley odważnie wskazuje na podobieństwa pomiędzy zachowaniem człowieka i zwierząt. Odkrywa tajemną wiedzę o zwyczajach owadów, ryb, ptaków i ssaków. Ta książka to doskonały, jasny i rzetelny wykład prowadzony w eleganckim stylu. Czerwona Królowa była nominowana do głównej nagrody Rhône-Poulenc i zdobyła nagrodę Writers’ Guild za książkę naukową

niedostępna

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Egzemplarze są obecnie niedostępne: sygn. 575

Książka

W koszyku

oceń

Człowiek : biografia / Robin Dunbar ; tłumaczenie Łukasz Lamża. - Wydanie II (dodruk) - Kraków : Copernicus Center Press, 2022. - 414, [1] strona : ilustracje ; 23 cm.

Autor

Dunbar R. I. M. (1947- ) Lamża Łukasz (1985- )

Forma i typ

Książki Publikacje popularnonaukowe

Temat

Ewolucja Paleoantropologia Pochodzenie człowieka

Dziedzina i ujęcie

Biologia Historia

Symbol UKD: 569.89 572.1/.4 575.8

Jak to się stało, że jedna z małp przeszła tak niezwykłą drogę od lasów tropikalnych Afryki po współczesne globalne społeczeństwo informacyjne? Książka Robina Dunbara doskonale łączy ze sobą naukową precyzję i wielki talent narratorski autora, dzięki czemu przedstawiona w niej opowieść jest nie tylko wiarygodna, ale przede wszystkim fascynująca i pobudzająca do myślenia. Człowiek. Biografia przedstawia epokę "przed historią" - najbardziej tajemniczy, ale przy tym kluczowy fragment opowieści o człowieku. Historia ewolucji człowieka fascynuje nas jak żadna inna: zdajemy się posiadać niedającą się zaspokoić ciekawość tego, kim jesteśmy i skąd pochodzimy.

dostępna do wypożyczenia

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 575 (1 egz.)

Książka

W koszyku

oceń

Darwin : ewolucja teorii / [scenariusz i rysunki] Jordi Bayarri ; [przekład z języka hiszpańskiego: Agata Ostrowska]. - Warszawa : Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o., © 2021. - 34, [14] stron : ilustracje ; 15x21 cm.

(Klub Świata Komiksu ; album 2055)

(Najwybitniejsi Naukowcy)

Autor

Bayarri Jordi (1972- ) Ostrowska Agata (1990- )

Forma i typ

Książki Komiksy i książki obrazkowe

Odbiorca

Dzieci 6-8 lat 9-13 lat

Przynależność kulturowa

Literatura hiszpańska

Temat

Darwin, Charles (1809-1882) Biolodzy Ewolucja Wynalazcy i odkrywcy Wielka Brytania

Gatunek

Komiks biograficzny

Symbol UKD: 821.134.2-93 821.134.2-91 K II

Seria przedstawia osobistości świata nauki, których badania przyczyniły się do rozwoju ludzkości. Można poznać specjalistów z różnych dziedzin – medycyny, przyrody, fizyki, czy astronomii. Komiks przybliżają ich biografie oraz drogę jaką przeszli do wielkich odkryć. W tym tomie poznajemy Charlesa Darwina, twórcę teorii ewolucji, którą przedstawił w dziele O powstawaniu gatunków.

dostępna do wypożyczenia

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Filia nr 9

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. Komiks (1 egz.)

Książka

W koszyku

oceń

Dewolucja człowieka : wedyjska alternatywa dla teorii Darwina / Michael A. Cremo ; przełożyła Barbara Górecka. - Wrocław : Wydawnictwo Purana, 2004. - XXXVI, 608 stron ; 23 cm.

Autor

Cremo Michael A. (1948- ). Górecka Barbara (tłumaczka).

Forma i typ

Książki

Temat

Ewolucja Paleoantropologia Pochodzenie człowieka Wedyzm

Dziedzina i ujęcie

Biologia

Symbol UKD: 575.8 569.89 572.1/.4 294

Tytuł oryginału : Human devolution : a vedic alternative to Darwin's theory, 2003.

dostępna do wypożyczenia

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Filia nr 8

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 57/59 (1 egz.)

Książka

W koszyku

oceń

Dialogi / Stanisław Lem. - Warszawa : Agora, 2010. - 393, [7] stron : ilustracje ; 22 cm.

(Dzieła / Stanisław Lem ; t. 32)

(Biblioteka Gazety Wyborczej)

Autor

Lem Stanisław (1921-2006) Lem Stanisław (1921-2006). Dzieła ;

Forma i typ

Książki Literatura faktu, eseje, publicystyka

Przynależność kulturowa

Literatura polska

Temat

Cybernetyka Ewolucja Filozofia Futurologia Postęp techniczny

Gatunek

Esej Publicystyka

Dziedzina i ujęcie

Filozofia i etyka Informatyka i technologie informacyjne

Symbol UKD: 821.162.1-4 004 007 1

"Dialogi" Stanisława Lema zostały napisane w czasach, gdy cybernetyka zaczęła otwierać przed ludźmi nowe, nieograniczone możliwości. W pierwszych rozdziałach książki da się zauważyć, że autor miarkuje optymizm, związany z rozwojem cybernetyki. Podczas dalszego czytania utworu można zauważyć, że Lem często podejmuje polemikę z samym sobą, dzięki czemu pokazuje Czytelnikowi, że jego myśli nieustannie są w ruchu.

dostępna do wypożyczenia

Ta pozycja znajduje się w zbiorach 2 placówek. Rozwiń listę, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. Eseje (1 egz.)

Filia nr 1

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. Fantastyka (1 egz.)

Brak okładki

Książka

W koszyku

Dzieje Ziemi i rozwój życia : jak zmieniał się świat przyrody / Ryszard Krzysztof Borówka ; red. nauk. Ryszard Krzysztof Borówka, Jarosław Jurek. - Poznań : "Kurpisz", cop. 2001. - 239 s. : il. kolor., mapy kolor. ; 24 cm.

(Nasza Ziemia ; t. 3.)

Autor

Borówka Ryszard Krzysztof (1949- ). Jurek Jarosław (1955-2016).

Temat

Ewolucja Geologia historyczna

Gatunek

Wydawnictwa popularne

Symbol UKD: 575.8+551.7

niedostępna

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Egzemplarze są obecnie niedostępne: sygn. 55

Książka

W koszyku

oceń

Dziób zięby czyli Jak dziś przebiega ewolucja / Jonathan Weiner ; z ang. przeł. Monika Betley. - Warszawa : Wydawnictwo Książka i Wiedza, cop. 1997. - 326, [2] s. : il. ; 21 cm.

Autor

Weiner Jonathan (1953- ). Betley Monika.

Temat

Ewolucja Zięba zwyczajna

Tyt. oryg.: "The beak of the finch : a story of evolution in our time" 1994.

niedostępna

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Egzemplarze są obecnie niedostępne: sygn. 598.2

Książka

W koszyku

oceń

Ekologia człowieka : podstawy ochrony środowiska i zdrowia człowieka. T. 2, Ewolucja i dostosowanie biokulturowe / Napoleon Wolański. - Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. - XV, [1], 528 stron , [8] stron tablic kolorowych : ilustracje ; 24 cm.

Autor

Wolański Napoleon (1929-2022)

Forma i typ

Książki Publikacje dydaktyczne Publikacje naukowe

Temat

Ekologia człowieka Ekologia Ewolucja Adaptacja kulturowa

Gatunek

Podręcznik

Dziedzina i ujęcie

Ochrona środowiska

Symbol UKD: 572 574 502

niedostępna

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Egzemplarze są obecnie niedostępne: sygn. 574

Książka

W koszyku

oceń

Ewolucja: Od Wielkiego Wybuchu do Homo sapiens / Marcin Ryszkiewicz. - Warszawa : Prószyński i S-ka , 2000. - 215 s. : il.kolor.;20 cm.

(Edukacja Wiedzieć Więcej)

Autor

Ryszkiewicz Marcin (1950- )

Forma i typ

Książki

Temat

Cuvier, Georges (1769-1832) Paley, William (1743-1805) Ewolucja Hominidy Ziemia Ewolucjonizm (biologia) Kenozoik Dinozaury Darwinizm Skamieniałości Lamarkizm Kambryjska rewolucja Prekambr Pochodzenie życia Specjacja Zwierzęta

Symbol UKD: 551.1 572.1/.4 568.1/.89 551.7 575.8

dostępna do wypożyczenia

Ta pozycja znajduje się w zbiorach 2 placówek. Rozwiń listę, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Egzemplarze są obecnie niedostępne

Filia nr 1

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 57 (1 egz.)

Książka

W koszyku

oceń

Ewolucja twórcza / Henri Bergson; przeł. Florian Znaniecki; wstęp Leszek Kołakowski. - Kraków : Wydawnictwo Zielona Sowa , 2004. - 285 s.; 21 cm.

(Wielkie Dzieła Filozoficzne)

Autor

Bergson Henri (1859-1941) Kołakowski Leszek (1927-2009). Znaniecki Florian (1882-1958).

Forma i typ

Książki

Temat

Życie Metafizyka Ewolucja

Gatunek

Źródła historyczne

Symbol UKD: 113/119 141 575.8

dostępna do wypożyczenia

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 113/119 (1 egz.)

Brak okładki

Książka

W koszyku

oceń

Ewolucja życia / Jerzy Dzik. - Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 1997. - VI, [2], 359, [1] strona : ilustracje ; 29 cm.

(Wielka encyklopedia geografii świata ; t. 8)

Autor

Dzik Jerzy (1950- ) Kostrzewski Andrzej (1939- )

Forma i typ

Książki Publikacje informacyjne Publikacje popularnonaukowe

Temat

Ewolucja Pochodzenie życia

Dziedzina i ujęcie

Biologia Geografia i nauki o Ziemi

Symbol UKD: 572 576

dostępna w czytelni

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Czytelnia centralna

Egzemplarze są dostępne wyłącznie na miejscu w bibliotece: sygn. 575 (1 egz.)

Brak okładki

Książka

W koszyku

oceń

The Greatest Show on Earth : The Evidence for Evolution / Richard Dawkins. - New York : London : Toronto : Sydney : Bantam Press, 2009. - 470 stron : ilustracje ; 24 cm.

Autor

Dawkins Richard (1941- ).

Forma i typ

Książki Publikacje popularnonaukowe

Temat

Darwin, Charles (1809-1882) Ewolucja Darwinizm

Gatunek

Literatura w języku angielskim

Dziedzina i ujęcie

Biologia

Symbol UKD: 57=111

dostępna do wypożyczenia

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 811 a (1 egz.)

Książka

W koszyku

oceń

Historia naszej świadomości : jak po czterech miliardach lat ewolucji powstał świadomy mózg / Joseph LeDoux ; ilustracje: Caio da Silva Sorrentino ; tłumaczenie: Anna Binder, Marek Binder. - Wydanie II. - Kraków : Copernicus Center Press, 2021. - 496 stron : ilustracje ; 23 cm.

Autor

LeDoux Joseph E. (1949- ) Sorrentino Caio da Silva. Binder Anna Binder Marek

Forma i typ

Książki Publikacje popularnonaukowe

Temat

Człowiek Mózg Ewolucja Myślenie Świadomość Zachowanie Życie

Gatunek

Opracowanie

Dziedzina i ujęcie

Biologia Psychologia Historia

Symbol UKD: 575.8 612.82 159.955

Tytuł oryginału: Deep history of ourselves : the four-billion-year story of how we got conscious brains, 2019

Słynny neurobiolog Joseph LeDoux zgłębia historię naturalną życia na Ziemi, prezentując nowe spojrzenie na podobieństwa między nami a naszymi przodkami z zamierzchłych czasów. Ten zajmujący przegląd całej ewolucji ziemskiej rzuca nowe światło na to, jak ewoluowały układy nerwowe u zwierząt, jak kształtował się mózg i co to znaczy być człowiekiem. Autor przekonuje, że kluczem do zrozumienia ludzkiego zachowania jest spojrzenie na ewolucję przez pryzmat pierwszych żywych organizmów. Śledząc łańcuch ewolucyjnej chronologii, pokazuje, w jaki sposób nawet najprostsze organizmy jednokomórkowe musiały rozwiązywać te same problemy, które my i nasze komórki musimy rozwiązywać każdego dnia.

aktualnie wypożyczona

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Wszystkie egzemplarze są obecnie wypożyczone: sygn. 159.95 (1 egz.)

Brak okładki

Książka

W koszyku

Historia życia : od początków do dzisiaj i dalej... / Richard Southwood ; z ang. przeł. Łucja Fostowicz-Frelik, Grzegorz Frelik. - Warszawa : "Świat Książki", 2004. - 304 s. : mapy, rys., wykr. ; 21 cm.

(Nauka bez Tajemnic.)

Autor

Southwood Richard. Fostowicz-Frelik Łucja. Frelik Grzegorz.

Forma i typ

Książki

Temat

Ewolucja Paleobiologia

Gatunek

Podręcznik

Symbol UKD: 56::57 575.8 (075.8)

Tyt. oryg.: The story of life, 2003.

dostępna do wypożyczenia

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 575 (1 egz.)

Książka

W koszyku

oceń

Kiedy wieloryby miały nogi i inne niesamowite ścieżki ewolucji / Dougal Dixon ; ilustracje Hannah Bailey ; tłumaczenie Joanna Ganszyniec. - Wydanie I. - Warszawa : Wydawnictwo Zielona Sowa, copyright 2019. - 64 strony : ilustracje ; 30 cm.

Autor

Dixon Dougal Bailey Hannah Ganszyniec Joanna

Forma i typ

Książki Publikacje popularnonaukowe

Odbiorca

Dzieci 9-13 lat

Temat

Ewolucja Filogeneza Zwierzęta

Gatunek

Opracowanie Publikacja bogato ilustrowana

Dziedzina i ujęcie

Biologia Edukacja i pedagogika

Symbol UKD: 575.8 (02.053.2)

Od momentu, gdy życie wypełzło z oceanów na ląd, do chwili kiedy nasi przodkowie zeszli z drzew, historia Planety Ziemia jest pełna niesamowitych historii. Ten pięknie ilustrowany przewodnik w 13 studiach przypadku opisuje niektóre z najbardziej ekscytujących wydarzeń w historii ewolucji. Cofnij się w czasie i odkryj świat, w którym wieloryby chodziły po ziemi, krokodyle były ciepłokrwiste, a węże miały nogi! Poznaj przerażające gigantyczne ptaki i maleńkie słonie żyjące na wyspach. Dowiedz się, jak to się stało, że wieloryby chodziły na czterech nogach zanim zaczęły żyć w oceanach, jak dinozaury przekształciły się w ptaki oraz jak małe były pierwsze koty i dlaczego żyły na drzewach. Olśniewająca kompilacja ilustracji, komentarzy i drzew genealogicznych opisuje ewolucję w ujmujący i nowatorski sposób, który sprawi, że na zwierzęta spojrzymy zupełnie świeżym okiem.

dostępna do wypożyczenia

Ta pozycja znajduje się w zbiorach 2 placówek. Rozwiń listę, by zobaczyć szczegóły.

Oddział dla dzieci

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 0/9 (1 egz.)

Filia nr 9

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 0/9 (1 egz.)

Brak okładki

Książka

W koszyku

oceń

Maja / Jostein Gaardner ; przełożyła Iwona Zimnicka. - Wydanie 3. - Warszawa : J.Santorski & CO, 2007. - 396 stron ; 20 cm.

Autor

Gaarder Jostein (1952- ) Zimnicka Iwona (1963- )

Forma i typ

Książki Proza

Przynależność kulturowa

Literatura norweska

Temat

Ewolucja Biolodzy Fidżi Hiszpania

Gatunek

Powieść Powieść filozoficzna

Symbol UKD: 821.113.5-312.1

dostępna do wypożyczenia

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. skan.filozof. (1 egz.)

Brak okładki

Książka

W koszyku

Maja : opowieść o miłości i przemijaniu / Jostein Gaarder ; przełożyła Iwona Zimnicka. - Warszawa : Jacek Santorski & CO Wydaw., [2000]. - 467, [1] strona ; 22 cm.

Autor

Gaarder Jostein (1952- ). Zimnicka Iwona (1963- ).

Forma i typ

Książki Proza

Przynależność kulturowa

Literatura norweska

Temat

Ewolucja Biolodzy Fidżi Hiszpania

Gatunek

Powieść filozoficzna

Symbol UKD: 821.113.5-312.1

dostępna do wypożyczenia

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Filia nr 5

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. Filozoficzna (1 egz.)

Książka

W koszyku

oceń

Naga małpa / Desmond Morris ; z angielskiego przełożyli Tadeusz Bielicki, Jan Koniarek, Jerzy Prokopiuk ; [przedmowa Tadeusz Bielicki]. - Warszawa : Świat Książki, 1997. - 269, [2] strony ; 21 cm.

Autor

Morris Desmond (1928- ) Bielicki Tadeusz (1932-2022) Koniarek Jan Prokopiuk Jerzy (1931- )

Forma i typ

Książki Publikacje popularnonaukowe

Temat

Antropologia fizyczna Ewolucja Psychofizjologia Socjobiologia

Gatunek

Opracowanie

Dziedzina i ujęcie

Biologia Etnologia i antropologia kulturowa Psychologia

Symbol UKD: 599.89 159.929 572 575.8

Tytuł oryginału: "The naked ape : a zoologist's study of the human animal" 1967.

Stanowi część 1. trylogii.

W tomie "Naga małpa" autor stara się pokazać, iż uważane za czysto ludzkie zachowania to w rzeczywistości typowe głównie dla małp, kulturowo zniekształcone i wystylizowane popędy i odruchy zwierzęce. Tam, gdzie zachowanie człowieka różni się zdecydowanie od zachowania małp, miało miejsce jego "udrapieżnienie", tj. nałożenie pewnych właściwości psychologicznych cechujących zespołowo polujące ssaki drapieżne na stare "małpie podłoże". W rezultacie, w jednych dziedzinach człowiek pozostaje typowym naczelnym; w innych przeważają u niego cechy ssaka-drapieżcy.

dostępna do wypożyczenia

Ta pozycja znajduje się w zbiorach 2 placówek. Rozwiń listę, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 599.89 (1 egz.)

Filia nr 8

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. 159.9 (1 egz.)

Książka

W koszyku

oceń

Narodziny ludzkości / [oryginalny pomysł twórczy i współautorstwo] Yuval Noah Harari ; [adaptacja i współautorstwo] David Vandermeulen ; [adaptacja i ilustracje] Daniel Casanave ; kolorystyka Claire Champion ; przełożył Michał Romanek. - Wydanie pierwsze. - Kraków : Wydawnictwo Literackie, copyright 2020. - 245, [3] strony : ilustracje ; 29 cm.

(Sapiens ; cz. 1)

Autor

Harari Yuval Noah (1976- ) Vandermeulen David (1968- ) Casanave Daniel (1963- ) Champion Claire Romanek Michał (1969- ) Harari Yuval Noah (1976- ). Sapiens

Forma i typ

Książki Komiksy i książki obrazkowe

Przynależność kulturowa

Literatura belgijska Literatura izraelska Literatura żydowska

Temat

Cywilizacja Człowiek Ewolucja Pochodzenie człowieka

Gatunek

Komiks

Symbol UKD: 821.133.1(493)-91

Na okładce podtytuł: opowieść graficzna.

Przekład pośredni z: Sapiens : a graphic history. Vol. 1, The birth of humankind. Tytuł oryginału: Sapiens. 1, La naissance de l'humanité. Na okładce podtytuł: opowieść graficzna.

Z początku ludzie byli jednym z najmniej znaczących elementów Ziemi. Słabi, prości i zagubieni. Niespodziewanie szybko zaczęli się rozwijać. Tworzyli narzędzia, broń, kulturę. Z biegiem lat ten niepozorny gatunek zaczął latać w Kosmos, rozszczepiać atomy, zajmować się genetyką oraz licznymi gałęziami nauki, które doprowadziły człowieka do jego aktualnej pozycji w hierarchii świata. Książka jest napisana w sposób błyskotliwy i swobodny, a autor zdołał zawrzeć w niej liczne odniesienia do filozofii, kultury, sztuki i literatury. Przewodnikiem po początkach ludzkości jest Prehistoryczny Bill, Detektyw Lopez oraz Doktor Fikcja. Prowadzą program, w którym wyginięcie mamutów i tygrysów szablozębnych może być porównane do znakomitego filmu kryminalnego, a homo sapiens i neandertalczyk prezentują najznakomitsze dzieła sztuki współczesnej.

dostępna do wypożyczenia

1 placówka posiada w zbiorach tę pozycję. Rozwiń informację, by zobaczyć szczegóły.

Wypożyczalnia centralna

Są egzemplarze dostępne do wypożyczenia: sygn. Komiks (1 egz.)